Reactie op recensie Oorlogswinter van Ime van Berloo door Saskia van Gaal

Toen ik het boek Oorlogswinter op het fictieblog tegenkwam was ik blij verrast. Ik zag een “oude liefde”. Wat heb ik ze verslonden de boeken van Jan Terlouw.

Ik was een jaar of 10 toen ik de eerste keer las. Mijn leesprikkel was met name de schrijver, maar ook het feit dat ik ouders had die de oorlog hebben meegemaakt.

Ime geeft aan dat haar leerlingen het een leerzaam boek vinden omdat ze meer te weten komen over de tweede wereldoorlog. Ik ben het helemaal met haar eens. Waar ik de verhalen al van mijn ouders kende, kennen de huidige jongeren kennen die misschien nog van grootouders maar die kans wordt steeds kleiner.

Het feit dat met hulp van de Koninklijke Boekverkopersbond, het Centraal Boekhuis en drukkerij Wilco er dit jaar 260.000 boeken ter beschikking zijn gesteld en dat er gratis lesmateriaal voor scholen bij dit boek is ontwikkeld, onderschrijft dat wat Ime heeft gedaan en geschreven; het is een heel goed boek om met leerlingen te lezen en om over te discussiëren.

Ik wil ook nog even inhaken op dat wat Ime schrijft over de dilemma’s waar Michiel voor komt te staan. Inderdaad het voorbeeld dat ze noemt over het wel of niet doodschieten van oom Ben, dat zal (hopelijk) niet snel een dilemma zijn waar ze mee te dealen krijgen. Michiel komt ook voor dilemma’s te staan die wel heel herkenbaar zijn. Wie kan ik vertrouwen? Wie is mijn vriend? Kun je alle mensen over een kam scheren? Deze vragen zijn van alle tijden en zeker heel herkenbaar voor de jongeren. De dilemma’s uit het boek kunnen een goede kapstok zijn om ook dilemma’s van de huidige jongeren te bespreken en uit te werken.

Ben het met Ime eens dat het geschikt is voor adolescenten. Wil daar aan toevoegen dat ik het ook een passend boek vind voor de leerlingen van de bovenbouw van de basisschool. Dit werd bevestigd bij de bibliotheek. Het boek staat ook in het rek voor die leeftijdscategorie.

Naast mijn reactie op de recensie van Ime wil ik ook met jullie delen dat er in april 2008 voor de film ook gedraaid is in mijn woonplaats Megen. Dit was heel bijzonder om mee te maken. Van de twee draaidagen zijn er bijna 4 minuten beeld in de film te zien. De film is zeker ook een aanrader.

Recensie Oorlogswinter door Ime van Berloo

Recensie door Ime van Berloo over het boek ‘Oorlogswinter’ van Jan Terlouw

Gegevens boek:
Auteur:                     Jan Terlouw
Jaar van uitgave:     1972
Titel:                         Oorlogswinter
Plaats van uitgave:  Rotterdam
Uitgeverij:                  Lemniscaat

Samenvatting van het boek:
Het boek ‘Oorlogswinter’ gaat over het leven van de 15-jarige Michiel in de hongerwinter van de 2^e wereldoorlog.
Michiel woont op het platteland vlakbij de IJssel, in het gebied dat in de hongerwinter nog bezet is.
Via anderen komt Michiel bij het verzet en moet voor een gewonde Engelse piloot zorgen. Zijn zus Erica helpt hem hierbij.
Als zijn vader, de burgermeester van het dorp de Vlank, wordt vermoord door de Duitsers, als wraak wegens een actie van het verzet, besluit hij zoveel mogelijk de Duitsers tegen te werken. Hij brengt bijvoorbeeld een paar onderduikers naar het noorden. Ook moet de piloot, Jack, naar bevrijd gebied gebracht worden. Oom Ben, een vriend van Michiels ouders, biedt een oplossing. Dan blijkt er verraad in het spel te zijn. gelukkig wordt dit net op tijd ontdekt en weet Michiel te ontkomen aan de Duitsers. Hij weet op deze manier de oorlog te overleven en de bevrijding van Nederland mee te maken.

Persoonlijk waardeoordeel van het boek:
Het boek ‘Oorlogswinter’ heb ik laatst klassikaal gelezen met mijn eigen mentorklas (MBO, niveau 1). Ik heb hen laten meedenken over een waardeoordeel van dit boek. Dit waardeoordeel heb ik meegenomen in mijn recensie.
Ik heb de leerlingen gevraagd welke woorden zij vonden passen bij dit boek. Oordeelwoorden die mijn leerlingen vaker benoemden zijn: spannend, realistisch en leerzaam.

Het spannende aan dit verhaal is dat Michiel, die net zo oud is als de beoogde lezer en mijn leerlingen, de 2^e wereldoorlog meemaakt. Michiel ziet hoe mensen voor zijn ogen worden doodgeschoten maar onderneemt zelf ook gevaarlijke acties waarmee zijn leven op het spel komt te staan.
Spannend is bijvoorbeeld hoe Michiel in zijn eentje en in diepste geheim de zorg van de Engelse piloot op zich neemt. Hij vangt deze piloot op in het bos en lange tijd weet alleen Michiel af van deze verstopte piloot.
Leerlingen uit mijn klas beaamden dat dit een spannende gebeurtenis is in het boek omdat het duidelijk is dat het geven van hulp aan onderduikers strafbaar is en dat het zelfs Michiel zijn leven kan kosten. Anderzijds is de soldaat Jack volledig afhankelijk van Michiel wat deze gebeurtenis nog spannender maakt.

Ook spannend zijn de dreigende beschrijvingen die de auctoriale verteller geeft over de tweede wereldoorlog. Vaak zorgt een auctoriale verteller voor alwetendheid in een verhaal (Boven, 2013). Het spannende aan dit boek is dat de auctoriale verteller juist veel vragen verwerkt in het verhaal die spanning en onzekerheid bij zowel de lezer als de personages opwekt waardoor je als lezer nog meer wordt meegenomen in het verhaal. Je krijgt hierdoor als lezer juist meer vragen dan alwetende informatie over het verhaal.
Je wordt als lezer meegenomen in de spanning en de onzekerheid van de tweede wereldoorlog. De volgende passage is hier een mooi voorbeeld van: “Wat gaat er gebeuren? Hoe zullen de Duitsers wraak nemen? Er zijn vreselijke dingen bekend over moordpartijen die zijn aangericht na aanslagen op Duitse militairen. Wat is er waar van dergelijke verhalen? Hoe kunnen de mensen zich verdedigen? Iedereen houdt zich stil. Niemand wil opvallen. Laag en dreigend hangen de zwarte wolken boven het dorp. De angst schuift er onderdoor, nestelt zich in de straten, in de tuinen en in de huizen. Roerloos wacht het dorp op de dingen die komen moeten (blz. 53)

Leerzaam is dit boek ook zeker. Mijn leerlingen gaven als argument dat dit boek leerzaam is omdat ze meer te weten komen over de tweede wereldoorlog. Dat niet heel Nederland tegelijk bevrijd werd wisten bijvoorbeeld niet alle leerlingen. Een fiets op houten banden, een knijpkat, wanhoop houtjes, het waren allemaal nieuwe en leerzame begrippen voor de leerlingen.

Daarnaast zijn ook de dilemma’s waar Michiel voor komt te staan erg leerzaam. Deze duiden goed de ernst van de situatie in de tweede wereldoorlog aan. Zulke dilemma’s maken leerlingen in Nederland nu niet mee maar hun leeftijdsgenoten in de tweede wereldoorlog wel en daar is dit boek een goed en leerzaam voorbeeld van.
Een dilemma waar Michiel bijvoorbeeld voor komt te staan is wat ze moeten doen met zijn oom wanneer zij er achter komen dat deze een verrader is:
“’Wat gaan we met hem doen?’ vroeg Jack ineens. ‘Er is eigenlijk maar één mogelijkheid’ zei hij achteloos. ‘Willen jullie hem doodschieten?’ vroeg Michiel zacht. (blz. 158)
Miciel’s oom heeft Michiel in gevaar gebracht waardoor zij voor het dilemma komen te staan om hem dood te schieten of hem te verraden. Dit is uiteraard een enorm groot dilemma voor Michiel, die zijn oom voor de oorlog niet anders kende dan een hele fijne en aardige oom.

Zowel mijn leerlingen als ik beoordelen dit boek om bovenstaande argumenten als spannend en leerzaam voor jonge adolescenten en raden het anderen ook aan om dit boek te lezen, vooral wanneer je als adolescent meer wil weten over belevenissen in de 2^e wereldoorlog.

 

Geschiktheid voor de beoogde lezer:
Het boek ‘Oorlogswinter’ is zeer geschikt voor adolescenten. De hoofdpersoon is zelf ook een adolescent. Het verschil met de beoogde lezer en de hoofdpersoon is dat zij in een andere tijd leven. Michiel, de hoofdpersoon in ‘Oorlogswinter’ is een adolescent in oorlogstijd die voor verschillende dilemma’s komt te staan in het verhaal.
Een voorbeeld van een dilemma in het verhaal is wanneer de Engelse soldaat Jack aan Michiel vraagt of ze Erica, de zus van Michiel, kunnen vertrouwen en om hulp kunnen vragen:
“’Ja m’n zuster, m’n zuster is verpleegster.’ Kun je haar trusten, I mean betrouwen?’ Michiel keek beledigd. ‘Ik meen,’ verbeterde Jack, ‘kan zij dragen de betrouwbaarheid?’ Daar moest Michiel even over nadenken. Kon Erica verantwoordelijkheid dragen? Moesten ze haar hierin betrekken?” (Blz. 39)

Wat dit boek ook zeer geschikt maakt voor de beoogde lezer is dat informatie over de 2^e wereldoorlog uitgelegd wordt en veel ‘vreemde’ begrippen door de context van het verhaal duidelijk gemaakt worden. Dit is naar mijn mening nodig om de beoogde lezer te blijven vasthouden aan het verhaal.

Boven, van. E. Dorleijn, G. (2013) Literaire mechaniek. Bussum: Coutinho.

Terlouw, J. (1972) Oorlogswinter. Rotterdam: Lemniscaat.