Recensie 'Pjotr' van Jan Terlouw door Nienke Reessink

Gegevens Boek

Auteur:                                     Jan Terlouw
Jaar van uitgave:                                  1970
Titel:                                                     Pjotr
Plaats van uitgave:         Groningen/Houten
Uitgeverij:             Noordhoff Uitgevers BV

Samenvatting van het boek

Samenvatting van de inhoud:

Pjotr woont samen met zijn vader Sergei Andrejevitch in een klein dorpje 500 km ten zuiden van Moskou. De moeder van Pjotr is overleden toen Pjotr nog heel jong was. Op een dag krijgt Pjotr geld mee van zijn vader om een pathefoon te kopen. Onderweg wordt Pjotr overvallen door Nicolai de marskramer. De vader van Pjotr ziet dit gebeuren en grijpt in. Hij is woedend omdat Pjotr gewond is en slaat in zijn woede de marskramer dood. De vader van Pjotr wordt gevangen genomen en Pjotr beseft zich dat hij zijn vader wel eens voor lange tijd zou kunnen kwijtraken. Pjotr krijgt gelijk, zijn vader wordt verbannen naar een strafkamp in Siberië. Voordat zijn vader wordt afgevoerd naar Siberië bereikt Pjotr Moskou, waar zijn vader gevangen zit. Als zijn vader met andere gevangenen wordt afgevoerd roept Pjotr zijn vader toe dat hij naar Siberië zal komen. 


meer lezen...

Eerst vertrekt Pjotr te voet richting Nizjni Novgorod. De tocht valt hem zwaar en duurt langer dan hij had verwacht. Eenmaal aangekomen in  Nizjni Novgorod  vindt hij een baan als koetsier. Hij werkt hier twee maanden. Op een dag krijgt hij de opdracht om twee heren naar Saransk te vervoeren. Onderweg merkt Pjotr dat één van hen geen man is maar een vrouw. Hij herkent het duo als de ter dood veroordeelde revolutionairen. 

De man, Stefan wil Pjotr doden, omdat hij bang is dat Pjotr hen zal verraden, maar Pjotr ontkomt. 

Als koetsier heeft Pjotr voldoende geld verdiend om per trein verder te reizen richting Wjatskije Poljany. In deze stad bedenkt hij zich dat hij zichzelf ook kan laten verbannen naar Siberië door een misdaad te plegen. Op die manier zal hij zijn vader sneller bereiken. Hij steekt een oud vervallen huis in de brand en laat sporen achter zodat hij zal worden opgepakt. Maar de bevolking van de stad is juist heel blij met zijn actie, zij wilden van het oude vervallen huis af. Pjotr krijgt een beloning waarmee hij doorreist naar Jekateringenburg. Hier bedenkt hij opnieuw een actie waarmee hij verbannen zal worden naar Siberië. Het plan is om de burgemeester te slaan, dit plan lukt maar heeft opnieuw niet het gewenste resultaat. De burgemeester wordt dankzij Pjotrs actie verlost van zijn pijnlijke kies. Als dank neemt hij Pjotr een avond in huis. Een dag later loopt Pjotr met de vriendelijke burgemeester over het marktplein als de burgemeester wordt neergeschoten. Pjotr herkent de schutter als Stefan, de revolutionair die Pjotr ook  heeft proberen te doden. Het blijkt dat de vader van Pjotr niet is verbannen naar Siberië vanwege het vermoorden van de marskramer, maar vanwege het helpen ontsnappen van een revolutionaire. De vader van Pjotr heeft in Moskou gevangen gezeten met de ter dood veroordeelde Stefan en heeft hem helpen ontsnappen. Tijdens de reis naar Siberië met de gevangenen laat Sergei zich van zijn beste kant zien. Waardoor hij, eenmaal aangekomen in Siberië, door de commandant gevraagd wordt een zomerhuisje te bouwen in de bergen. Dit is prettiger werk dan het werk in de mijnen van Siberië, wat eigenlijk de taak is van de verbannen gevangenen. Tijdens het bouwen van het zomerhuisje wordt de commandant aangevallen door een beer. Sergei en zijn vriend Victor doden te beer en redden de commandant. Als dank hoeven Sergei en Victor niet meer te werken in het strafkamp, ze zij nog steeds verbannen maar mogen wonen in het dorpje Irkoetsk. 
Ondertussen is Pjotr nog steeds op reis naar Siberië. Hij verdient geld als muzikant en legt met dit geld vele kilometers af. In de trein ontmoet hij een agent die opzoek is naar Shura, de vrouw van de vermoorde Stefan, de revolutionaire. Pjotr komt Shura regelmatig tegen op zijn reis en houdt haar identiteit verborgen. Hij krijgt gevoelens voor Shura. De agent is Shura op het spoor, maar Pjotr helpt Shura te ontkomen. Shura en Pjotr reizen samen verder richting Siberië. Uiteindelijk komen zij samen in Irkoetsk aan. Ze hebben een bergpas genomen en besluiten voor de regen te schuilen in een burghuisje. Dit blijkt het huisje te zijn dat Sergei en Victor een jaar geleden voor de commandant hebben gebouwd. De commandant was bang om er te komen, daarom heeft het huisje al die tijd leeg gestaan. Het huisje wordt bewoond door een beer. Shura en Pjotr worden door de beer aangevallen, maar gelukkig is toevallig Sergei in de buurt om hen te helpen. Na ongeveer twee jaar zijn Pjotr en Sergei Andrejevitch weer herenigd. 

Recensie

In het verhaal is er regelmatig sprake is van panoramisch vertellen en tijdsversnelling. Vooral in het begin van het boek krijgt de lezer daardoor weinig aansluiting bij het innerlijk van de personages. Heftige gebeurtenissen, zoals het moment dat Sergei Andrejevitch gevangen wordt genomen en Pjotr alleen achterblijft worden daardoor oppervlakkig weergegeven. De lezer krijgt hierdoor onvoldoende inzicht in de emoties en gedachten van Pjotr. Dit zorgt er, vooral in het begin van het boek voor dat Pjotr niet levensecht overkomt. Nadat zijn vader gevangen is genomen wordt er over Pjotr gezegd: 'Wie denkt dat Pjotr hulpeloos en verlaten in een hoekje zit, heeft het mis. Hij kan zich uitstekend alleen redden. 't is waar dat zijn vader een meester is in het bakken van spekpannenkoeken, maar heeft hij zelf niet altijd de heerlijkste borsjtsj en de verrukkelijkste uiensoep gemaakt?' (Pjotr, p.13). De beschrijvingen zijn hier heel praktisch van aard en geven weinig inkijk in de emoties van Pjotr. Door de ontwikkeling van het verhaal heen leer je Pjotr steeds beter kennen en kun je jezelf als lezer beter met hem identificeren.

Een moment waarop een karaktereigenschap van Pjotr wordt onthuld is bijvoorbeeld in de situatie waarin Pjotr zoveel honger heeft dat hij een brood moet stelen. 'Gerechtigheid betekent eerlijkheid. Gek eigenlijk dat hij aan oneerlijkheid helemaal niet gedacht had toen hij dat brood stal, het enige wat hem interesseerde was of hij gepakt zou worden. Nu hij weer wat in zijn maag heeft begint hij aan eerlijkheid te denken, en aan de koopman die nu een brood minder kan verkopen. Je zou nog denken dat zij hersens en zijn maag iets met elkaar te maken hebben. (Pjotr, p.32.). 

Een slechte passage in het boek vind ik het moment waarop Pjotr de burgemeester slaat om ervoor te zorgen dat hij  zelf ook naar Siberië wordt verbannen. Dat Pjotr de burgemeester wil gaan slaan kan ik nog wel begrijpen. Pjotr bedenkt dat dit een licht delict is, dat waarschijnlijk toch zwaar bestraft gaat worden. Maar wat er vervolgens gebeurt vind ik kinderachtig en ver gezocht. 'Hij haalt geweldig uit en slaat de burgemeester zo hard hij kan op de wang. 't kost hem geen moeite, want hij is reuze geïrriteerd door het slome gezicht dat de burgemeester opzet bij zo'n heugelijke tijding. Een heerlijk sloom gezicht op hard op te slaan. Goed, hij slaat dus. Heel Jekaterinenburg kan het zien. 't wordt even doodstil. De burgemeester weet niet zo gauw wat er gebeurt. Hij krijgt een hoestbui. Het lijkt of hij iets in zijn hand spuugt. Ineens richt hij zich op. Zijn gezicht begint te stralen. 'Mijn kies,'roept hij, 'mijn kies. Het smerige ding is er uit. (Pjotr, p.48-49.) 

Voor volwassenelezers is dit boek minder interessant omdat het zo weinig inkijk geeft in relaties en emoties van personages. Dat Pjotr gevoelens krijgt voor Shura wordt bijvoorbeeld kort en oppervlakkig beschreven. Wel is er aandacht voor politiek en wordt er ook aandacht besteed aan de werkelijkheid buiten het boek zoals wanneer de auteur aangeeft dat er in de wereld nog steeds mensen met honger zijn. Voor kinderen is het boek lastig te lezen omdat het een ouderwetse schrijfstijl kent met ouderwetse woorden. Wel is er voldoende spanning in het boek voor de jonge lezer. Het einde van het boek is passend voor een jeugdroman. Het loopt allemaal goed af en Pjotr leeft nog lang en geluk in Siberië met Shura en zijn vader. 


Ik zou dit boek willen gebruiken om aan leerlingen te laten zien hoe schrijvers van kinderboeken een politieke voorkeur laten zien in hun romans. In dit boek is veel aandacht voor de politieke situatie in Rusland. De schrijver laat duidelijk zijn politieke voorkeuren zien.